Depresja
Dłużej trwające napięcie związane z pracą czy trudną lub nieakceptowaną sytuacją osobistą może skutkować pojawieniem się depresji.
Zachorowanie na depresję wiąże się z pogorszeniem funkcjonowania człowieka w sferze osobistej, rodzinnej, zawodowej i towarzyskiej – społecznej.
Z powodu złego samopoczucia i zmniejszonej energii narasta zniechęcenie lub obojętność, pojawiają się rozdrażnienie, gorsza koncentracja. Najczęściej wkrótce pojawiają się bezsenność, spłycenie snu a nieprzespane noce powodują zmęczenie i ospałość w ciągu dnia.
Człowiek chorujący na depresję gorzej radzi sobie z codziennymi problemami i gorzej toleruje pojawiające się stresowe sytuacje.
Depresję powinno się leczyć. Nieleczona depresja powoduje utrwalanie się niektórych objawów a czasem wytworzenie tzw. osobowości depresyjnej.
Rozpoznanie depresji
Depresja jest stanem charakteryzującym się przede wszystkim pogorszeniem nastroju, zmniejszeniem energii i aktywności, a także zainteresowań.
Aby rozpoznać depresję, wymienione wyżej cechy muszą osiągnąć natężenie istotne klinicznie, gdyż nie każda depresja jest chorobą psychiczną.
Cechy powyższe są najistotniejsze w rozpoznaniu, co nie znaczy, że jedyne. Wymienię tu najczęściej zauważane i wymieniane przez chorych w gabinecie – są to:
- nastrój smutku, żalu, obojętności – bez istotnego powodu. Apatia
- poczucie zmęczenia, utraty energii (nic mi się nie chce), męczliwości (nie mogę ukończyć zaczętej czynności)
- izolowanie się od otoczenia, porzucenie zwykłych kontaktów, niechęć do rozmowy
- brak zainteresowania tym, co zawsze pociągało, a także ważnymi obowiązkami
- drażliwość, wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracja – ciągłe niezadowolenie
- objawy z ciała: bóle głowy, wzrost lub brak apetytu i wzrost lub spadek wagi, spadek libido
- zaburzenia snu. W depresji dominują wybudzenia bez ponownego szybkiego zaśnięcia czasem kilkakrotnie w nocy a także wybudzenia nad ranem często godzinę lub dwie przed zwykle nastawianym budzeniem bez możliwości zaśnięcia. Zaburzenia snu przyspieszają rozwój depresji
- w sferze myślenia: poczucie winy – przypominanie sobie dawnych błędów, złych wyborów życiowych, poczucie małej wartości, bezwartościowości własnego życia, brak nadziei, myśli samobójcze. Przypominanie sobie trudnych doświadczeń życiowych, cierpienia, doznanych krzywd.
- pogorszenie funkcji poznawczych – niezdolność do skupienia uwagi, wytrwania przy czynnościach wymagających wysiłku intelektualnego. W dłużej trwającej, nieleczonej depresji dochodzi do tzw. otępienia depresyjnego czyli pogorszenia pamięci świeżej- przypominania sobie niedawnych rozmów, faktów z życia.
Zgromadzenie nawet kilku tych cech w odpowiednim nasileniu wystarcza do rozpoznania depresji.
Rodzaje depresji
Spotykamy różne podziały depresji. Klasyfikacja, który przytoczę, nie jest zaczerpnięta z klasyfikacji międzynarodowych. Służy lepszemu wyobrażeniu różnorodności depresji, w zależności od najwyraźniejszych objawów. Najważniejszym pozostaje wydzielenie depresji reaktywnych i endogennych.
Depresja reaktywna
jest to depresja pojawiająca się w reakcji na niekorzystne wydarzenia życiowe, najczęściej na stratę. Depresję tę charakteryzuje przede wszystkim krótszy czas trwania, mniejsze nasilenie, duża wrażliwość na psychoterapię, wsparcie innych osób.
Depresja endogenna
Jest to wg klasyfikacji międzynarodowej zaburzenie depresyjne jednobiegunowe wśród którego rozróżniamy:
– Epizod depresyjny łagodny, umiarkowany lub ciężki. Epizod łagodny rozpoznaje się, jeżeli nasilenie depresji nie uniemożliwia wykonywania obowiązków np. chodzenia do pracy. W epizodzie umiarkowanym nasilenie depresji powoduje znaczną utratę poczucia energii i obniżenie aktywności osoby z zaniedbywaniem obowiązków, rezygnację z kontaktów ze znajomymi i ograniczenie kontaktu z rodziną. Epizod depresyjny ciężki rozpoznaje się, kiedy występują myśli samobójcze. Podtypem epizodu ciężkiego jest epizod depresyjny ciężki z objawami psychotycznymi. Osoba doznaje urojeń o treści depresyjnej lub katastroficznej – wypowiada obawy o nieuchronnym zagrożeniu swoim lub bliskich, o niebezpieczeństwie śmierci, śmiertelnej chorobie.
– Zaburzenie depresyjne nawracające rozpoznaje się gdy u osoby powtarzają się epizody depresyjne
– Zaburzenie depresyjne krótkotrwałe rozpoznaje się gdy epizody depresyjne trwają 3 dni lub dłużej, czyli nie spełniają kryterium czasowego (2 tygodni pogorszenia nastroju, energii i/lub zmniejszenia zainteresowań) oraz spełniają kryteria nasilenia objawów epizodu depresyjnego co najmniej łagodnego. Zaburzenie depresyjne krótkotrwale charakteryzuje się częstym pojawianiem się krótkich epizodów depresyjnych; mogą nawracać nawet co miesiąc.
Depresja endogenna jest chorobą psychiczną. Może pojawić się w związku z niekorzystnym wydarzeniem życiowym, ale i bez takiego związku. Osiąga nasilenie niewspółmierne do tego wydarzenia. Czas trwania rozciąga się na wiele miesięcy. Wymaga leczenia farmakologicznego – zawsze, czasem szpitalnego. W najcięższych przypadkach psychoterapia nie powoduje zmiany stanu psychicznego. Najważniejszymi cechami tej depresji są spowolnienie, obojętność uczuciowa, myśli o śmierci, spadek masy ciała, zaburzenia snu. Depresja endogenna pojawia się cyklicznie w ciągu życia. Obserwowana jest też w kolejnych pokoleniach.
Depresja maskowana
Główne objawy są nietypowe, np: bóle głowy, zaburzenia pamięci, zaparcia albo zespół jelita drażliwego, również zespoły bólowe nerwów obwodowych. Klinicyści wymieniają jeszcze kilka odmian, nie są one jednak przedmiotem tego artykułu.
Przyczyny depresji
Już wiemy jak złożoną chorobą jest depresja. Nadszedł czas na zastanowienie, jakie są przyczyny depresji albo dlaczego ta, a nie inna osoba zachorowała na depresję.
Biologiczne przyczyny depresji
Przyczyny depresji endogennej wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania OUN (ośrodkowego układu nerwowego) na poziomie komórkowym czy białkowym – są to przyczyny biologiczne. Leki na depresję opracowywane są właśnie dzięki badaniom nad biologicznymi przyczynami depresji.
Obecnie endogennych (biologicznych) przyczyn depresji upatruje się w:
- upośledzeniu produkcji monoamin – neuroprzekaźników: serotoniny, noradrenaliny lub dopaminy
- zaburzeniu transportera serotoniny i towarzyszących mu enzymów
- powstawaniu procesów zapalnych (teoria zapalna). W układzie limbicznym mózgu dochodzi do powstania niecharakterystycznych procesów zapalnych oraz aktywacji układu immunologicznego. Podobna aktywację obserwujemy również w ciele osoby chorującej na depresję
- zaburzeniu neuroplastyczności neuronalnej. Neuroplastyczność mózgu polega na dostosowywaniu się struktur mózgu do potrzeb funkcjonowania człowieka a także do stresu. Szczególne znaczenie ma umiejętność znoszenia długotrwałego stresu bez aktywowania patologicznych mechanizmów ograniczających stres np. depresji. W depresji plastyczność mózgu jest upośledzona co skutkuje niewystąpieniem mechanizmów samonaprawczych i powoduje, że depresja nie ustępuje samoistnie. Jednocześnie nawracające zachorowania na depresję w życiu mogą powodować zmniejszenie objętości niektórych struktur mózgu np. hipokampa. Hipokamp jest w mózgu współodpowiedzialny za pamięć, emocje, nastrój.
- zmniejszeniu pobudzenia receptorów melatoninowych wskutek czego dochodzi do rozregulowania rytmów dobowych i pojawieniu się bezsenności. Bezsenność często wyprzedza depresję
Genetyczne przyczyny depresji
Zaburzenie depresyjne może być chorobą dziedziczną i występować w kolejnych pokoleniach. Nie odkryto genu depresji, ale jest kilkanaście miejsc w genomie ludzkim o odrębnej budowie u osób chorujących na depresję w porównaniu z osobami zdrowymi. Zaburzenie depresyjne jednobiegunowe dziedziczy się rzadziej niż dwubiegunowe.
W ostatnich latach duże nadzieje w wyjaśnieniu zjawiska dziedziczenia i niedziedziczenia depresji wiąże się z epigenetyką. Jest to nauka o ekspresji genów próbująca wyjaśnić dlaczego niektóre geny ujawniają się w życiu człowieka a inne pozostają niewykorzystane, nieczynne do końca życia. Regulatorem ekspresji genów jest witamina D3. Pełni ona ochronną i profilaktyczną rolę u osób chorujących na depresję.
Depresja może pojawić się w okresie okołomenopauzalnym oraz po porodzie
Depresja w innych chorobach
Depresja pojawia się częściej u osób chorujących na:
- choroby serca – choroba wieńcowa, zaburzenia rytmu serca
- zaburzenia hormonalne i zespoły metaboliczne – cukrzyca, niedoczynność i nadczynność tarczycy,
- zapalenie tarczycy Hashimoto, niewydolność przysadki, leczenie sterydami (za wyjątkiem sterydów wziewnych), nadczynność i niedoczynność kory nadnerczy
- choroby ośrodkowego układu nerwowego- stwardnienie rozsiane, stany po udarach, miażdżyca naczyń mózgu, padaczka, choroba Alzheimera, pląsawica Huntingtona
- choroby wątroby i nerek szczególnie przebiegające z obniżoną wydolnością
- choroby nowotworowe
- choroby przewlekłe
- po zabiegach chirurgicznych – szczególnie na otwartym sercu, po koronarografii, plastyce naczyń wieńcowych
- po zabiegu usunięcia ciąży (aborcji) – również farmakologicznie
Psychologiczne przyczyny depresji:
- negatywny sposób myślenia
- przyjmowanie winy za nieszczęśliwe sytuacje
- przekonanie, ze nic mnie dobrego nie spotka
- wspominanie raczej złych wydarzeń niż szczęśliwych
- samowzmacnianie się depresji
- zniekształcenie depresyjne pamięci, wspomnień
- uległy wzorzec zachowania
- przeżywanie uczucia skrępowania, lęku i wycofywanie się raczej niż podejmowanie wyzwań
- odkładanie problemów, nie podejmowanie prób rozwiązania ich
- błędne koła zachowań i myślenia depresyjnego
- błędy wychowawcze, np.zawstydzanie dziecka jako metoda wychowania
- kłótnie konflikty w domu
- otwarte faworyzowanie rodzeństwa
- stawianie wygórowanych wymagań
- psychiczne znęcanie się, molestowanie seksualne – tzw. zły dotyk
Izolacja – myślenie, że to inni się ode mnie odsuwają – szukanie w sobie winy – brak wiary w siebie – zniechęcenie, pasywność – negatywne nastawienie wobec innych – rzeczywiste odsuwanie się bliskich pogłębia izolację – przekonanie, że prowadzę nieszczęśliwe życie.
Depresja częściej pojawia się u osób cierpiących z powodu chorób somatycznych: choroba wieńcowa, cukrzyca, stan po udarze mózgu, choroba nowotworowa, niedoczynność tarczycy a także w szczególnych okresach życia np. po porodzie, w menopauzie, a wieku podeszłym bywa mylona z otępieniem.