Patogeneza (powstawanie) zespołu natręctw
Teorie biologiczne
Patogeneza (pochodzenie)zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego jest i czynnościowe (odwracalne) i organiczne (mikrouszkodzenia, odmienności budowy mózgu). W zakresie zaburzeń neuroprzekaźnictwa najwięcej danych klinicznych i badawczych wskazuje na zaburzenie przekaźnictwa serotoninowego.
Obecne możliwości leczenia opierają się prawie wyłącznie na wykorzystaniu teorii serotoninowej.
Na powstanie zespołu natręctw może mieć też wpływ nieprawidłowe funkcjonowanie układu dopaminergicznego i noradrenergicznego oraz czynniki genetyczne. Przebycie w dzieciństwie infekcji paciorkowcowej jest czynnikiem ryzyka zespołu natręctw: (najczęściej jest to angina gardła przebiegająca z wysoką gorączką; w przewlekającej się infekcji gardła paciorkowiec atakuje również stawy, serce i jądra podstawy mózgu, uszkodzenie których jest odpowiedzialne za powstanie zaburzenia).
Wiele danych przemawia za nieprawidłowym lub nadmiernym przewodzeniem pomiędzy korą przedczołową a wzgórzem i korą przedczołową a zakrętem obręczy: leczenie neurochirurgiczne polega na przecięciu tych dróg przewodzenia.
Zespół natręctw pod względem biologicznym jest schorzeniem neuropsychiatrycznym. Wiele osób cierpiących z powodu zespołu natręctw ma tzw. miękkie objawy neurologiczne, obecne również w schizofrenii i ADHD.
Objawy zespołu natręctw mają też osoby ze schorzeniami neurologicznymi związanymi z uszkodzeniem jąder podstawy mózgu takimi jak: Choroba Parkinsona (szczególnie pozapalna postać), pląsawica Huntingtona, pląsawica Sydenhama. Obsesje i kompulsje występują w chorobie tikowej, w której również występują objawy neurologiczne – głównie zaburzenia koordynacji ruchowej.
Teorie psychologiczne
Według teorii psychoanalitycznej nerwica natręctw powstaje w okresie analnym rozwoju człowieka, czyli między 1-3 rokiem życia. Wtedy dziecko zaczyna być świadome procesów wydalania, doświadcza możliwości kontroli zwieraczy. Podczas prawidłowo przeprowadzonego przez rodziców „treningu czystościowego” doznaje też satysfakcji związanej z aprobatą rodziców – emocjonalnej nagrody.
Z różnych przyczyn, np.: przedłużającego się braku kontroli nad zwieraczami (powodem mogą być częste zakażenia układu moczowego u dziecka, nieprawidłowego treningu czystościowego (nadmiernie surowego lub niekonsekwentnego), nieprawidłowego czy opóźnionego rozwoju dziecka akt wydalania kojarzy się z napięciem psychicznym a w konsekwencji, w toku rozwoju psychicznego emocjonalność ustala się na osi agresja (lub autoagresja) – lęk. Wytwarza się sztywne, karzące dominujące w osobowości superego, id w przewadze ulega na tłumieniu. Ego jest przedwcześnie dojrzałe a z czasem staje się zakładnikiem ścierania się superego i id.
Teoria psychoanalityczna bardziej wyjaśnia powstanie osobowości anankastycznej; do nerwicy natręctw miałoby dochodzić wskutek „zaostrzenia” cech osobowości anankastycznej i jako continuum.
Teorie behawioralne wywodzą zespół natręctw ze specyficznego wychowania dziecka w którym dominuje nacisk na sprostanie wymaganiom i zasadom oraz duży poziom kontroli. Rodzice w tym modelu wychowawczym okazują uczucia skąpo; okazywanie uczuć przez dziecko też nie spotyka się z aprobatą. Dziecko kompensuje niedostatki rozwoju społecznego i emocjonalnego rozwojem intelektualnym i rozwojem autokontroli, ale kosztem tłumienia emocji i impulsów w tym seksualnych, powstaniem napięcia podczas osiągania celów. Lęk jest wynikiem obawy o niesprostanie wymaganiom a również skutkiem fantazji kary i potępienia. Natręctwa redukują napięcie a rytuały służą magicznemu uniknięciu nieszczęść.